Tivol Vredenburg, 14 maart 2019
Tijdens Kuddegedrag 2019 spraken sociaal psychologen over de nieuwste ontwikkelingen op hun vakgebied in pecha kucha-formaat: elke spreker gebruikte 20 slides van elk 20 seconden. De avond werd gemodereerd door Sofie van den Enk, die ook presentator is op de Nederlandse televisie en radio.
Bertjan Doosje begon met een presentatie over of terroristen nu psychisch gestoord zijn of niet. Hij beschreef hoe, naast persoonlijke factoren zoals psychologische gezondheid, de groep een belangrijkere rol speelt bij radicalisering en terrorisme. Na te zijn gevraagd naar zijn ‘God helm’ sprak Michiel van Elk over absorptie en buitengewone ervaringen. Hij suggereerde dat het kenmerk ‘absorptie’ kan verklaren waarom spirituele ervaringen gemakkelijk voor sommigen zijn, maar niet voor anderen. Vervolgens besprak Jan-Willem van Prooijen het geloof in complottheorieën. Hij stelde dat het complotdenken gebaseerd is op de normale psychologische reacties van het brein op gevoelens van dreiging. Vervolgens vertelde Justin Richardson over de sociale impact van gaswinning in Groningen. Hij presenteerde enkele kernbevindingen van het onderzoeksproject Gronings Perspectief en benadrukte de rol van sociale relaties en hoe deze relaties van nut kunnen zijn tijdens rampen. Als laatste spreker van dit eerste blok liet Wiebren Jansen zien dat organisaties publiekelijk weten dat hun diversiteit belangrijk is door pragmatische argumenten te gebruiken. Maar paradoxaal genoeg is het beweren dat diversiteit heilzaam is vaak juist niet heilzaam.
In de keynote van 15 minuten sprak Tom Postmes over collectieve onvrede, polarisatie en protest. Hij stelde de vraag: wat weten we eigenlijk over massabewegingen en maatschappelijke veranderingen? Hij voorzag het publiek niet alleen van levendige imitatie van een neerstortend vliegtuig, maar ook van inzicht in de projecten waarin hij deze vraag de afgelopen 6 jaar probeerde te beantwoorden, in nauwe samenwerking met verschillende ministeries.
Na ons gewaarschuwd te hebben over de gewelddadige inhoud van haar presentatie sprak Lotte van Dillen over misdaad onderzoek door middel van visueel bewijs. Ze besprak hoe de kwaliteit van het audiovisuele bewijsmateriaal in juridische processen van invloed kan zijn op de perceptie van een misdrijf, en wat we kunnen doen om deze invloeden te normaliseren. Vervolgens stelde Ellen van der Werff de vraag of duurzaam gedrag andere groene gedragingen zou aanwakkeren. Ze concludeert dat een dergelijk positief verloop alleen waarschijnlijk is voor mensen wiensd duurzame gedrag niet door geld is gemotiveerd – de focus van veel campagnes – maar door hun bezorgdheid over het milieu. De centrale vraag in de lezing was Ilja van Beest: Wat zegt gezicht? Hij voerde aan dat mensen een indruk vormen op basis van gezichtsuitdrukkingen en dat heeft consequenties in verschillende contexten, van Italiaanse verkiezingsuitslagen tot Airbnb-catalogusprijzen in New York. Dit blok werd afgesloten door Reine van der Wal, die ons wees op een tegenstelling in hoe we kinderen van gescheiden ouders waarnemen. Aan de ene kant hebben kinderen een ongelooflijke veerkracht en zijn ze over het algemeen tevreden met hun leven. Aan de andere kant kunnen ze ook getraumatiseerd raken door de scheiding van hun ouders.
In het laatste blok zoomde Jasper de Groot in op het stinkende dier. Hij verzette zich tegen traditionele overtuigingen door uit te leggen dat mensen een uitstekend reukvermogen hebben. Mensen nemen inderdaad de angstige gemoedstoestand van anderen over wanneer ze worden blootgesteld aan hun angstzweet. Vervolgens toonde Anne Marthe van der Bles dat mensen die zich zorgen maken over de staat van de samenleving eerder zullen stemmen voor extreme politieke partijen. Ze voerde aan dat sociale ontevredenheid daarom serieus genomen moest worden. Tessa Lansu legde uit hoe populaire kinderen zowel sociaal aangepast gedrag vertonen als onaangepast gedrag zoals pesten en het nemen van risico’s. Hoewel hun klasgenoten doorgaans zeggen dat populaire kinderen aardig zijn, heeft deze donkere kant van populariteit ook invloed op de automatische reacties van de klasgenoten op populaire kinderen. Last but not least, Yasin Koc sprak over seksobjectivering op Grindr, een dating-app voor mannen die seks hebben met mannen. Hij ontdekte dat het dragen van geseksualiseerde kleding (een man die geen shirt droeg) en een foto waarvan de een focus op het lichaam is in plaats van op het gezicht beide meer verband hielde met korte dating-doeleinden dan interesses in relaties.
Al met al was het een vermakelijke avond met veel gelach. De pauzes waren vol met levendige discussies tussen wetenschappers en het bredere publiek. Kuddegedrag 2019 was een succesvolle upvolging van Kuddegedrag 2018 in Tivoli, met tot nadenken stemmende en stimulerende blikken in het veld van sociaal-psychologisch onderzoek.
